Dido, de balling en de toerist

Aankomst

♦ De zwerfster

Meermalen had zij die naam opgevangen. De roeiers die de schepen zo vakkundig loodsten langs de drassige kust van Aegyptos en verder, langs de eindeloze kliffen van Libya, onderling noemden zij haar ‘de zwerfster’ – Dido.

Waarom is Dido niet tevreden met de plekken waar haar wordt aangeraden aan land te gaan? Wat is het precies wat Dido zoekt? Aan welke eisen moet het land voldoen dat ons nieuwe moederland zal worden?

Elissa stond op de voorplecht, de wind knabbelde aan de stugge haarstrengen van haar pruik en een diepe zucht deed haar purperen boezem zwellen. Sikelia kwam reeds in zicht, waar zij de vertrouwde haven van Astarte wist.

Nee, hier niet, dacht Elissa, hier kan ik mij onmogelijk vestigen, hier bewegen zich teveel mensen van mijn volk. En de Grieken die zich hier als kolonist hebben gevestigd, zij drijven weliswaar hun handel uitstekend – niettemin blijven het oude roddeltantes.

Waarom voelde zij zich zo onzeker? Aan de competentie van haar getrouwen lag het niet; Phoenicè bezat de meest ervaren vloot die de Grote Wateren van Yamm bevoer. De kapiteins die de bedrogen koningsdochter liefdevol onder hun hoede hadden genomen, waren experts met kompas en kaart, hun maritieme kennis werd bewaakt met een dure eed, was topgeheim opdat hun leidende positie ongeëvenaard bleef. De bestemming van deze kleine vloot echter bleef tot nader order onbekend. Niemand kende de factoren die tot een beslissing zouden kunnen leiden, de vrouw met haar onbegraven smart nog het minst.

Ba’al Hammon spreidde de deken van duisternis uit over de indigo golven en zij die zich de naam Dido liet welgevallen, trok zich terug in haar hut om haar hoofd in kussens neer te vlijen, vertrouwend op de schim in haar hart, die haar met zulke vaste hand geleid had tot nu toe.

Had Sychaeus haar niet getoond waar de moordzuchtige tiran op uit was? Onder het huisaltaar, de stille getuige van de moord, lagen adoni’s vergaarde schatten verborgen, alsof haar liefste wist welk verraad hem uit het leven zou rukken. Ja, ook in haar droom spoorde Sychaeus zijn Elissa aan om dit kapitaal te gebruiken. Om de fundamenten te leggen van een nieuw bestaan. Maar wáár dan toch, lief, wáár?

Heel de nacht hadden de dappere roeiers elkaar afgewisseld, Ba’al Hadad was gul geweest met de geschikte wind. Bij het krieken van de dag peilde Dido feilloos de afstand die haar van haar broer, Pygmalion, had verwijderd en zij merkte dat als lome zomerdauw eindelijk rust over haar neerdaalde.

Aan bakboord verscheen een bruinrode strip land. Zij hief haar hand op naar de kapitein: nog een paar parasangen doorvaren. De kaap toonde zich breed, met vriendelijke zachte kliffen van omber, de heuvels erop welfden met lieflijk groen, geenszins rauw en steil als in haar Dadelland. Dit voelde… zoals het moet zijn.

Wel meer dan een paar mijlen verderop opende een baai haar uitnodigende armen en Dido gaf de vloot bevel om de turquoise wateren van deze inham binnen te varen. Over ogen als een arend beschikte zij, de koningsdochter, en zij had het correct gezien. Binnen de inham leek het precies alsof er nóg een hap uit het land was genomen, likkende golven leidden hen naar een tweede, kleinere baai. Aan stuurboord ontwaarde zij een binnenmeer, het teken kon niet duidelijker zijn. Daar en nergens anders wemelde het van roze dieren, vogels zoals zij ze nimmer had aanschouwd, hoog op hun rode stelten liepen zij als prinsen rond, de kronkelingen van hun lange nekken kwamen haar betoverend voor, lange gekromde snavels met pikzwarte uiteinden openden zich en leken een begroeting uit te stoten, maar de vloot was te ver verwijderd om de onverwachte invitatie op te vangen. De prinses uit Phoenicè draaide zich om, ademloos, en keek haar volk vragend aan.

Om haar hoofd voelde zij plots een zacht gesuis, een kleine windvlaag. Vóór haar, op de reling, landde een vogeltje, onbevreesd. Zijn rode borstje trots gezwollen, de blauwe veertjes van zijn vleugels wapperden in de bries. Het hield zijn kop scheef, de kooltjes in zijn ogen blikkerden toen hij de vrouw aankeek.

Zij gooide haar hoofd in haar nek en riep: ‘Dido heeft uw teken gezien en gehoord, Sychaeus. Een vogel zo rood als uw bloed, zo blauw als uw onschuld, met een snavel zo lang en recht als uw liefde, kwam tot mij. Hier is het dat wij ons een nieuw huis zullen bouwen, een veilige haard voor uw volgelingen, hier zullen wij ons een vredig volk groeien.’

Haar stem baande zich een weg omhoog de helblauwe hemelkoepel in, de mannen van Tyrus hieven een gejuich aan.

‘Terreur behoort tot het verleden,’ vervolgde Dido, die de miezerige Elissa al ver achter zich had gelaten, ‘tirannen zullen wij nimmermeer gedogen. Op deze roze grond, waarlijk, zal de mooiste vesting verrijzen van rond de Grote Wateren van Yamm. En Dido noemt haar bolwerk Nieuwe Stad: Qart Hadasht.’

♦ De toerist

Het begon gelijk al goed. Van vegetariërs hebben de Tunesiërs geen kaas gegeten. Direct na aankomst in ons hotel kregen we kip en frietjes voorgeschoteld, opgeleukt met een flets blaadje sla. En dat terwijl de inheemse keuken zo rijk is; ze hadden me dood mogen gooien met hun vele soorten brik, pannenkoekjes van subtiel gekruid bladerdeeg, flinterdun, met ei. Een lebberige omelet kwam mijn stuk pluimvee vervangen, na inmenging van de ons toegewezen gids, een nerveus baasje dat een soort van Nederlands spreekt. Excuses dat mijn culinaire wensen niet waren doorgegeven. Maar deze jongen gaat niet kniezen, deze jongen gaat vandaag zijn Klassieke Culturele Vorming in het echt verorberen.

Even buiten Tunis liggen ze, de crème de la crème van de Romeinse mozaïeken in hun Afrikaanse provincie. Het archeologische Bardo-museum is in een spierwitte blokkendoos ondergebracht. Maar binnen sta je oog in oog met een glorieus verleden. Ik heb nog nooit zoveel mythologische taferelen, bij elkaar gepeuterd met minuscule steentjes, bij elkaar gezien. Anne is net zo onder de indruk als ik. Maar onze tijd is beperkt, meldt de nurkse gids, Tarik.

‘n Haastige blik wordt vooral in de Carthagozaal lastig. We lijken wel bedolven te worden onder de enorme ovaal, met stralen als in een karrenwiel, die boven ons in het plafond hangt te zinderen, een mix van goud en hemelsblauw. Meer concurrentie konden de Romeinen niet krijgen; de subtiele kleurovergangen van hun steentjescollages vallen er haast bij in het niet.

Maar ik zie hem wel, de dappere Odysseus! Als een stramme Barbiepop in een schattig kort wit tuniekje is hij aan de mast van zijn schip vastgebonden. Zijn mannen kijken de andere kant op, zij hebben allemaal oordopjes van was in. Op de kust bevinden zich interessante mevrouwen met x-vogelpootjes en blauwe vleugels, zuinige mondjes in hun bolle wangen; dat zijn ze nou, die bitches van ‘n Sirenen, bezig met hun favoriete spelletje: met hun verleidelijke zang langsvarende scheepslui te pletter laten slaan op de kust. Maar Odysseus, nieuwsgierig en roekeloos als hij was, wilde koste wat kost die hypnotiserende stemmen horen.

Op een ander mozaïek gebeurt er iets vreemds in een felgekleurde boot. Mijn aandacht wordt getrokken door de suggestieve schaduwpartijen die de bolle pens van de wijngod Bacchus vormgeven. De grijsbebaarde dikkop rolt wild met zijn ogen, gebaart naar een blote jongeling met een fascinerend naar links priemend geslacht, kijk nou Anne, waarnaast twee meiskes dansen in kleurige jurkjes, terwijl een boze tijger op het punt staat het schip uit te springen, met iets lekkers in zijn bek, richting twee blote hotties die voor de boot in het water staan te spetteren, wat een bruine billen heeft die ene hè, zijn het nou meermannen, Anne?

‘Weer ‘ns wat anders dan de sauna,’ zucht Anne verlekkerd.

Ik trek hem mee naar een volgend tableau.

‘Kijk nou ‘ns wie we hier hebben!’ roep ik vergenoegd. ‘Wat zit hij er schijnheilig bij, met zijn zware tuniek keurig in de plooi. Op zijn schoot ligt Het Manuscript dus. Wat heeft ie nou toch in zijn rechterhand voor zijn mond?’

‘Het lijkt wel op ‘n microfoon,’ grinnikt Anne. ‘Heeft Vergilius al die propagandistische nonsens die hij van keizer Augustus moest schrijven, nog gedicteerd ook?’

Naast de beroemde Romeinse schrijver staan twee dames. Links van hem de Muze van de Geschiedenis, die kijkt nogal verschrikt op van haar papiertje, alsof ze wil zeggen: klopt ’t wel allemaal? Rechts van hem staat de Muze van de Tragedie, gezellig met een toneelmasker onder haar arm, die kijkt naar haar collega met een fronsende maar lichtelijk geamuseerde blik van: misschien kan ie d’r ook niks aan doen, die arme man. En de arme man, hij zit er inderdaad nogal afgetrokken bij.

‘Zou ‘t echt zo zijn gegaan?’ mijmer ik. ‘Kon Vergilius er niets tegen doen? Geschiedvervalsing plegen – enkel om te rechtvaardigen dat Rome en haar keizers afstammen van de grote Griekse helden uit vroegere, glorieuze tijden? Hij is een voortreffelijk dichter, maar hij heeft zich werkelijk in allerlei bochten moeten wringen om de zielige balling Dido, de Punische, in contact te brengen met de oervader van de Romeinen, Aeneas. En die was ook maar ’n omhooggevallen Trojaan. Net als zijn vijand Odysseus kwam hij na het platbranden van Troje overal en nergens terecht tijdens zijn zwerftochten over zee, om uiteindelijk in Italië iets te stichten waaruit ooit Rome zou ontstaan. Maar eerst moest deze Aeneas, nota bene de zoon van liefdesgodin Venus, het hart van de Carthaagse leading lady breken, en hopla: keizer Augustus kreeg zijn connectie tussen beide grootmachten.’

‘Knap hoor,’ grijnst Anne. ‘Die Troje-oorlog vond toch dik drie eeuwen eerder plaats dan de stichting van Carthago?’

Voor het hele verhaal van Dido en de held Aeneas in de (vertaalde) tekst van Vergilius: zie onze strip 🙂 booxalive.nl/dido-en-aeneas/

Ik knik. ‘Volgens Vergilius heeft Dido uit wanhoop om het vertrek van haar nieuwe liefde zichzelf in het zwaard gestort, bovenop een brandstapel. Er is ook een andere versie. Die arme ziel schijnt geen andere uitweg te hebben gezien toen ‘n Berberkoning haar per se tot vrouw wilde hebben, steeds klieriger werd en haar tenslotte begon te dreigen met oorlog, en zeg nou eerlijk, dan is het maar beter om jezelf in de fik te zetten. Tweemaal vluchten voor tirannen is teveel in één mensenleven. Maar deze lezing kwam Augustus niet uit. Ik vind dat de makers van dit mozaïek het dilemma van de dichter subtiel hebben weergegeven.’

Anne bestudeert nogmaals de veelzeggende blikken der Muzen – ja, het kan niet missen.

‘Het resultaat is,’ zucht ik, ‘dat de vwo-er van nu zit opgescheept met dat imposante epos over Aeneas. Twaalf boeken, waar Vergilius tien jaar over deed totdat een zonnesteek hem velde. Anders waren het er misschien nog meer geworden. En eigenlijk had hij het willen vernietigen, mocht hij sterven voor hij het had voltooid. Maar dat kon keizer Augustus uiteraard niet over z’n hart verkrijgen.‘

Tarik beent driftig door het museum, drijft de plukjes van onze groep bij elkaar, we horen allang bij de bus te zijn. Het wordt namelijk hoog tijd voor het bezichtigen van de locus delicti, de plaats van de misdaad. Het staat nu eindelijk te gebeuren, ik ga de site zien van waaruit deze grootmacht eeuwenlang haar rivaal, Rome, het Amerika uit de oudheid, heeft bestreden: Carthago!